?air ve yazar (D. 13 Nisan 1914, Beykoz / ?stanbul – Ö. 14 Kas?m 1950, ?stanbul). ?lk birkaç ?iirinde Mehmet Ali Sel imzas?n? da kulland?. Cumhurba?kanl??? Armoni Orkestras? ?efi Veli Kan?k’?n o?lu. Çocukluk y?llar?n? ?stanbul’da geçirdi. 1921 y?l?nda Be?ikta? Akaretler ?lkokuluna yaz?ld?. Daha sonra Galatasaray Lisesinin ilk k?sm?na nakledildi. 1925 y?l?nda babas?n?n tayini nedeniyle Ankara’ya göçtüler. ?lkokulun son s?n?f?n? Ankara’da, Gazi Mustafa Kemal ?lk Mektebinde okudu. 1932 y?l?nda Ankara Gazi Lisesini bitirdi. 1933 y?l?nda ?stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümüne girdi.
Üç y?l sonra buradaki ö?renimini yar?m b?rakarak, 1935 y?l?nda bir süre yard?mc? ö?retmen olarak çal??t?. Arkas?ndan Ankara’ya dönerek, 1936 y?l?nda PTT Umum Müdürlü?ü Telgraf ??leri Reisli?i Milletleraras? Nizamlar Bürosunda memuriyete ba?lad?. 1942-44 y?llar? aras?nda Gelibolu’da yedek subay olarak askerli?ini yapt?. Askerlik dönü?ü, Millî E?itim Bakanl??? Tercüme Bürosunda çal??maya ba?lad?. 1945’te ba?lad??? görevinden 1947’de istifa ederek ayr?ld?. 10 Kas?m 1950’de, Ankara’da karanl?k bir sokakta yürürken bir çukura dü?erek ba??ndan yaraland?. 13 Kas?m’da ?stanbul’a gitti. Ba? a?r?s? ?ikâyetiyle yat?r?ld??? hastanede alkol zehirlenmesi te?hisi konularak tedaviye al?nd?. Cerrahpa?a T?p Fakültesi Hastanesinde öldü?ünde, ölüm sebebinin beyin kanamas? oldu?u anla??ld?. A?iyan Mezarl???nda topra?a verildi.
?iire çocuk ya?larda ilgi duyan Orhan Veli’nin “Anneme” adl? ilk ?iiri, Bal?kesir’de ç?kan Gençleryolu dergisinin 15 May?s 1929 tarihli 6. say?s?nda yay?mland?.
Lise y?llar?nda, Ankara Erkek Lisesinin yay?n organ? Sesimiz dergisinde de çal??malar? yay?mlanan Orhan Veli, as?l ç?k???n? yapt??? Varl?k dergisinde 1936 y?l?ndan itibaren görünmeye ba?lad?. ?lk ?iirlerinde Necip Faz?l etkisinde görünen Orhan Veli’nin Garip tarz?ndaki ilk ?iirleri, Varl?k dergisinin 15 Eylül 1937 tarihli say?s?nda yay?mland?. Bu tarihten itibaren, liseden arkada? olan üç ?air; Orhan Veli Kan?k, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday birlikte hareket ederek ayn? tarzda ?iirler yazd?lar. Ortaya koyduklar? yeni tarz?n “garip” bulunmas? üzerine anlay??lar?n? “Garip” olarak adland?rd?lar. Yazd?klar? ?iiri, yapmak istedikleri i?i ortaya koyan bildiriyi Orhan Veli kaleme ald?. Bu bildiri “Garip” ba?l???yla Varl?k dergisinin 154. say?s?nda (1 Aral?k 1939’da) yay?mland?. Garip ?iirinin ç?k?? bildirisi, 1941 y?l?nda üç arkada??n ortakla?a yay?mlad?klar? “Garip” adl? ortak esere önsöz olarak konuldu. Bu eserde Orhan Veli’nin yirmi dört, Oktay Rifat’?n yirmi bir, Melih Cevdet Anday’?n on alt? ?iiri vard?r.
Orhan Veli’nin, birlikte ç?k?? yapt?klar? arkada?lar?yla yollar? 1945’te ayr?ld?. Garip’in ikinci bask?s?ndan Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday’?n ?iirleri ç?kar?ld?. 1945 bas?m tarihli “Garip”te, sadece Orhan Veli’nin ?iirleri vard?r. Oktay Rifat’la ortakla?a yaz?p imzalad?klar? “A?aç” ile “Ku? ve Bulut” ?iirleri bile kitap d??? b?rak?ld?. Orhan Veli’nin bu davran???, tek ba??na ak?ma sahip ç?kt??? anlam?na gelmektedir. Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday daha sonra ?kinci Yeni ak?m?n?n etkisine girdiler. Fakat son ?iirlerinde ilk ba?ta koyduklar? kurallar? esneterek ?iir yazmaya ba?layan Orhan Veli de tekrar “?airaneye” dönme e?ilimleri gösterdi.
Orhan Veli Kan?k’?n ?iirleri dört dönemde incelenebilir:
1. ?lk ?iirleri 1936-40 y?llar? aras?nda gençlik e?ilimlerini i?ledi?i; resim ve müzik etkisindeki biçimce hececilere yak?n fakat aray?? içinde oldu?u belli olan 38 ?iiri kapsar. 2. Garip dönemi de dört y?l sürer: 1941-45. “Bu kitap sizi al???lm?? ?eylerden ?üpheye davet edecektir” ku?ak-band?yla sat?lan Garip kitab?n? da Orhan Veli haz?rlar. Bu küçük kitapta küçük insan?n ya?ay???, a?k, çocukluk, ya?ama sevinci, sava? kar??tl??? ve ?stanbul çok i?lenen temalard?r. 3. Garip sonras? döneminde ?iir ele?tirileri yay?mlar: 1945-49. Küçük öykücüklü ?iirlerle birlikte folkloru da i?ler. 4. Yaprak dergisi 1 Ocak 1949-15 Haziran 1950 tarihleri aras?nda 28 say? ç?kar. Yar? edebî yar? siyasi bir kavga dergisidir. (Dergi, Orhan Veli’nin ölümü üzerine arkada?lar? taraf?ndan an?s?na sayg? olarak “Son Yaprak” ad?yla bir say? daha ç?kar?ld?.) Memet Fuat’?n ?airin ba?yap?t? sayd??? ?stanbul’u Dinliyorum ?iiri de bu döneme aittir.
1946 y?l?nda ikinci kitab? Destan Gibi’yi, 1947’de üçüncü kitab? Yenisi’ni ç?kard?. 1947 y?l?nda, Frans?z ?iirinden yapt??? tercümeleri Frans?z ?iiri Antolojisi’nde toplad?. 1948’de, ?evket Rado’nun iste?iyle
Orhan Veli ?çin Ne Dediler?
“Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet’in ?iiri, dar ve özel anlamda gerçekçi bir ?iir. Ya?amak için gerekli ya?amay?, ekme?i kazanmak cinsinden bir ya?amay?, toplumdaki yan?ndan ve düz olarak anlat?yorlard?. ?iir ‘fevkalâde’nin de?il, ‘alelâde’nin anlat?l???yd?. ?airanelik alay konusu olmu?tu. Kelime ?iirde ve düzyaz?da farkl? kullan??ta de?ildi. Sava? gibi güçlü bir ?oktu bu ?iir. (…) Türk ?iirinin üstüne bir Roma kartal? gibi hegemonya kanatlar?n? germi?ti.” (Sezai Karakoç)
***
“Bizim ku?ak Orhan Veli’nin Garip’yle ?iirin fark?na vard?.” (Turgut Uyar)
***
“Orhan Veli’nin kavgas? edebiyat?m?z?n en büyük kavgas?d?r, buna inan?yorum. Bu kavgan?n yurdumuzdaki bütün ?iir köklerini büyük büyük ?rgalayan bir i?levi oldu. Irma??n yata??n? daha do?al bir vadiye indirdi.” (Cemal Süreya)
***
“Dönüp arkam?za bak?nca, ‘Garip Hareketi’nin ?iirimizdeki ‘tahribat?n?’ daha aç?k görmekteyiz: Türk ?iiri, geleneksel sesini yenileyecek yerde, onu ‘kaybetmi?’; handiyse ‘çeviri ?iir’ k?l???na girmi?tir; genç ?airlerin ço?u, vezindir kafiyedir ahenktir imgedir vb. ?iir altyap?s?n? bilmiyor; bir ‘tekerleme’ bulup, iki de ‘espriyle’ destekledi mi, ‘?iiri kurtard?m’ san?yor; dahas?, ?iirin hemen bir ça?r???m yükü ta??mayan uydurma kelimelerle yaz?lmas?, buna özellikle dikkat edilmesi; bu da yaz?lan?n duyarl?k ve etkileme gücünü azalt?yor-, has?l?, ülkemizde mizah nas?l dönüp dola??p ‘sululuk’ hâline gelmi?se; ?iir de öyle, ya kelime cambazl???, ya alayc? tekerleme, ya da söz soytar?l??? düzeyine indirilmi?tir; bunda elbette Garip’çilerin vebali çok!
“Yaz?k oldu Türk ?iirine! (Attila ?lhan)
***
“Orhan Veli’nin getirdi?i küçük adam’?n, bu adam?n de?erlerinin bir katk?s? oldu mu Türk ?iirine, Türk ki?isinin dünyay? alg?lamas?na? Bir a?amayd?; sonradan sa?l?kl?l?k ve ba????kl?k verecek, geçirilmesi, ya?anmas? önlenemez bir k?zam?kt?. Getirdi?i insan ya?asayd? (asl?nda k?y?da kö?ede bugün de ya??yor ama biraz daha de?i?mi? bir biçimde) sürdüremezdi keyifli küçüklü?ünü. Bana kal?rsa, getirdi?i insan anlay??? aç?s?ndan büyük bir deneydir Türk ?iiri için. Fark?na varmadan, bilmeden bütün potansiyelleri bir gülümsemeye bozmu?tur. Bu, bir ihanet de?ildir ku?kusuz. Bugün fark?na vard???m?z bir sonuçtur. Gelene?i geli?memi? bir ülkede ?iirden ?airaneli?i sürüp ç?kar?rken, ba?ka bir tak?m de?erleri de sürüp ç?karmakta oldu?unun bilincine varmam?? olmas?, ba???lanamaz. (?kinci Yeni denilen ?iirin hakl?l???, a??r?l??? biraz da bu yüzdendir: küçük de olsa, büyük de olsa, bir ‘insan’ dram?n?n varl???n? gözden kaç?rmamak de?il ya?ay?p durmak.” (Turgut Uyar)
ESERLER?:
???R:
Garip (Oktay R?fat ve Melih Cevdet Anday’la birlikte, 1941; yaln?z kendi ?iirleri, 1945), Vazgeçemedi?im (1945), Destan Gibi (1946), Yenisi (1947), Kar?? (1949), Orhan Veli Bütün ?iirleri (1951), Çeviri ?iirleri (1982), Sak?n ?a??rma (Seçmeler) (2002), Bütün ?iirleri (2003).
D??ER ESERLER?:
KAYNAKÇA: Oktay Akbal / Modern ?iirimizin Triosu (Uyan??, 25.9.1941) – ?air Dostlar?m / Orhan Veli (1.2.1952), Baha Dülger / Orhan Veli’yle Konu?ma (Tasvir, 21.3.1947), ?hsan I??k / Yazarlar Sözlü?ü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatç?lar ve Kültür Adamlar? Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Edebiyatç?lar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Cemal Süreya / ?apkam Dolu Çiçekle (3. bask?, 1991) - Güvercin Curnatas? (1997), Milliyet Sanat Garip ?iiri Özel Say?s? (Milliyet Sanat, 1.11.1991), Hikmet Alt?nkaynak / Yeni Türk ?iiri ve Orhan Veli Kan?k (Ya?as?n Edebiyat, say?: 15, Ocak 1999) - Dünyay? Payla?an Yazarlar (2001), Sadun Tanju / Eski Dostlar (2002), ?brahim Oluklu / Seni Yazarak (Bal?kesir, 2003).
