Dünyaca ünlü tarihçimiz Halil ?nalc?k, 26 May?s 1916’da ?stanbul’da dünyaya geldi. Çocuklu?u hep sava? y?llar?nda geçen ?nalc?k, 1924 y?l?nda, ailesiyle birlikte Ankara’ya yerle?ti ve ilkokulu burada, Gazi ?lkokulu’nda bitirdi. Babas? Seyit bey ailesini b?rak?p M?s?r’a yerle?ti?i için Halil ?nalc?k’? annesi büyüttü. Ortaokulda yat?l? olarak Sivas Ö?retmen Okulu’na verilen ?nalc?k, 1932 y?l?nda ise Bal?kesir Necatibey Ö?retmen Okulu’na nakledildi. Burada, fizik dal?nda Nusret Kürkçüo?lu, edebiyat dal?nda ise edebiyat tarihçisi Abdülbaki Gölp?narl? gibi ünlü hocalardan ders ald?.
1935’de, ö?retmen okulundan mezun olduktan sonra, Atatürk’ün tarih tezini bilimsel temellere dayand?rmak için kurdu?u Dil Tarih Co?rafya Fakültesi’ne ba?lad?. ?nalc?k, üniversite e?itimi s?ras?nda da dönemin önemli isimlerinden der ald?. Bunlar aras?nda Fuad Köprülü, ?emsettin Günaltay, Muzaffer Göker, Yusuf Hikmet Bayur gibi isimleri sayabiliriz.
Ortaça? tarihi derslerini ald??? Köprülü, ?nalc?k üzerinde büyük bir etki b?rakt? ve meslek ya?am? boyunca kendisine örnek oldu. ?nalc?k, 1940 y?l?nda mezun olduktan sonra Dil ve Tarih Co?rafya Fakültesi’nde kald? ve Yak?nça? Tarihi Bölümü’nde asistan oldu. Bu arada ?evkiye Han?mla evlendi ve 1948 y?l?nda Günhan adl? çocuklar? dünyaya geldi.
“Tanzimat ve Bulgar Meselesi” ba?l?kl? doktora tezini iki y?l içinde tamamlad? ve doktora payesini ald?. ?nalc?k’?n ?stanbul ar?iv belgelerinden derleyerek haz?rlad??? bu çal??mas?, Türk Tarih Kurumu taraf?ndan yay?mland?. Belgelere dayanarak haz?rlanm?? bu tez büyük ilgi uyand?rd?. Öyle ki o s?rada dekan olan Enver Ziya Karal’? Bulgar elçili?inden bir heyet ziyaret etti ve bu tezin Bulgar tarihine yapt??? katk?lardan dolay? tebriklerini sundu. Bu da, ?nalc?k’?n ileride birçoklar?n?n kabul edece?i tarafs?z ve do?ru tarih yaz?m? konusundaki hassasl???na bir örnek olu?turdu.
Bu tezi için ?unlar? söylüyor ?nalc?k:
“Ar?ivlerde 1432 y?l?na, II. Murat devrine ait bir t?mar defteri buldum. Bu, ar?ivimizdeki en eski defterdir. Onu 1954’te ne?rettim. Bu Arnavutluk’a ait bir defterdi ve Arnavutluk tarihine yönelik çok önemli sorunlar? çözmemize yard?mc? oldu. Ben e?er ?öhretli bir tarihçi olmu?sam, bunu Türk ar?ivlerine borçluyum. Bu ar?ivler çok mühim ve çok zengindir. Sosyal bilimlerle u?ra?an Türk bilim adamlar? bu ar?ivler sayesinde önemli çal??malar yapabilirler ve Türkiye’nin sosyal bilimlerdeki ba?ar?s? bizi Fransa’n?n yan?na yerle?tirir. Fakat zaman zaman ar?ivlerimizin yönetiminde anla??lmaz bir dü?ünce hakim oluyor. Vesikalar?n tamam?n? alamayaca??m?z söyleniyor. Son olarak, 1989 y?l?nda defterlerin fotokopilerinin tam olarak ç?k??? yasakland?. Bugün bunlar?n ancak üçte birini alabilirsiniz. Eskiden bu kural geçerli olsayd? ben Tanzimat ve Bulgar Meselesi ba?l?kl? tezimi ortaya ç?karamazd?m. Bu vesikalar?n aç?kl??? sayesinde bütün dünya çarp?tmalardan kurtulmu? hakiki tarihimizi ö?renecektir. Vaktiyle, Köprülü’nün D??i?leri Bakan? oldu?u zamanlarda tam aç?kl?k vard?. Macarlar kendileri ile ilgili defterlerin fotokopilerini ald?lar ve Macarca’ya tercüme ettiler. Macarlar bugün kendi kay?tlar?nda Türkler aleyhine olan bölümleri düzeltiyorlar. Macar tarihini yaln?zca Macar vesikalar? ile yazarsan?z çok dü?manca sonuçlara var?rs?n?z, ama Türk vesikalar?n? da kullan?rsan?z daha dengeli bir tarih ortaya ç?kar. Bunu böyle yapmamak bizi Türk tarihinin gerçeklerini ö?renmekten al?koyar.”
?nalc?k, tarihçilik anlay???n? Frans?z Annales ekolu do?rultusunda tan?mlar ve çal??malar?n? temelde bu ba?lamda sürdürür. Bunun en önemli örne?ini 1977 y?l?nda Fernand Braudel Ara?t?rma Merkezi’nde Immanuel Wallerstein’?n düzenledi?i uluslararas? bir konferansta sundu?u bir bildiride görmek mümkündür. ?nalc?k, bu bildiride Annales yönteminin Osmanl? ekonomik ve sosyal tarihine bak??ta kökten de?i?iklikler getirebilece?inden nas?l yararl? olabilece?inden söz eder. UNESCO’nun ç?karmay? tasarlad??? “Dünya Tarihi” adl? kitapta kendisine görev verilmesi, onun tarihçili?ine olan uluslararas? sayg?n?n bir i?areti say?labilir.
?nalc?k, Türk tarihçilerine ?u ö?ütlerde bulunuyor:
“Türk tarihçilerine bir öneride bulunmak gerekirse diyebilirim ki daima belgelere sad?k kal?n. E?er hakikati ortaya ç?kar?rsan?z bu daima bizim lehimizedir, çünkü bugüne de?in tarihimiz hakk?nda yaz?lanlar?n ço?u ya yaland?r, ya çarp?tmad?r. E?er mübala?a yaparsan?z kendinizi kabul ettiremezsiniz, sizi ciddiye almazlar.”
Halil ?nalc?k’?n iyi bir tarihçi olmas?ndaki en önemli nedenlerden biri de bildi?i yabanc? dillerdir ?üphesiz. ?ngilizce, Almanca, Frans?zca’y? çok iyi okuyabilen ?nalc?k, Arapça ve Farsça’y? da kullanabiliyor ve bir sözlük yard?m?yla okuyabildi?i diller aras?na ?talyanca’y? da katabiliyor. Bu, kaynaklar? ara?t?rmalar? için kullanmamas?na ve yabanc? dillerde yay?n yapmas?na olanak sa?l?yor. ?nalc?k, say?lar? yüzleri geçen makale ve kitaplar?yla dünya tarihçili?inde seçkin bir yer yapm??t?r. Ba?ar?s?n?n göstergeleri ald??? ödüllerin çok üzerinde. Bunlar aras?nda Rockfeller Vakf?, Türk Tan?tma Vakf?, ODTÜ Mustafa Parlar Vakf?, Sedat Simavi Vakf?, D??i?leri Bakanl??? Yüksek Hizmet, Kültür Bakanl??? Sanat ve Kültür Büyük Ödülleri say?labilir.
?nalc?k’?n ba?ar?lar?n?n bir ba?ka göstergesi de ald??? fahri doktora payeleri. Bo?aziçi, Uluda?, Selçuk, Atina, Kudüs ?brani ve Bükre? üniversitelerinden doktora payeleri onun ba?ar?s?n?n uluslararas? platformda da takdir edildi?ini gösterir. ?nalc?k, 1986’da Amerikan Akademisi’ne, 1993’te British Academy’e üye seçildi ve böylece uluslararas? alanda seçkin bir yer alan ilk tarihçimiz oldu. ?nalc?k, iyi bir ara?t?rmac? olmas?n?n yan?nda yeti?tirdi?i ö?rencilerle de Türk tarihçili?ine de?erli katk?larda bulunuyor.
“Türk tarihçili?i geli?iyor. Geçmi?te iki büyük üstad var: Fuad Köprülü, Ömer Lütfü Barkan. Bu iki usta Türk tarihçili?ine getirdikleriyle bir yön vermi?tir. Bugün tarihimizi onlar?n yolunda iyi inceleyebilmek için, Osmanl?ca’ya hakim olmak, bunun yan?nda bat? tarihçili?ini iyi izlemek gerekir. Bana, siz bütün kariyeriniz boyunca ne yapt?n?z diye sorarsan?z ?unu söyleyebilirim: Bütün çabalar?m Türk tarihçili?ini modern tarihçilik düzeyine ç?karmakt?r. Benim tarih anlay???m devletlerin tarihini ortaya ç?karmaktan ziyade halk?n tarihini, halk?n geçmi?te nas?l ya?ad???n?, sosyal hayat?n?, ekonomisini, gündelik ya?ant?s?n? ve bunlar? belirleyen ?artlar? ortaya ç?karmakt?r. Bizim tarihçili?imiz ise bu konulara yeni yeni ilgi duyuyor.”
?nalc?k, 1972’de otuz y?l ders okuttu?u Dil ve Tarih Co?rafya Fakültesi’nden emekli olunca, Chicago Üniversitesi tarih bölümüne davet edildi. Burada on be? ö?renci yeti?tirdikten sonra 1986 y?l?nda ikinci kez emekli oldu.
Halil ?nalc?k, çok çe?itli üniversitelerde sürdürdü?ü meslek ya?ant?s?na 1993 y?l?ndan itibaren Bilkent Üniversitesi’nde devam ediyor ve bu üniversitede lisansüstü bir tarih bölümü kurmaya çabal?yor. Dört uzmanla birlikte haz?rlad??? eseri “An Economic and Social History of Ottoman Empire” bugün dünya üniversitelerinde el kitab? haline gelmi?tir. ?nalc?k bu eserle, Osmanl? Türk tarihinin medeni yüzünü dünyaya tan?tmakla övünüyor.
